Zarys historii Kościelca

Kościelec to obecnie osiedle w Chrzanowie położone w jego wschodniej części. Dawniej stanowił odrębną wieś, którą od Chrzanowa oddzielała rzeka Chechło a od północnego wschodu i od południa otaczały spore lasy. Pierwsze wzmianki o Kościelcu pochodzą z XIII wieku, najprawdopodobniej już wtedy istniała tutaj parafia. Przemawia za tym położenie kościoła: na wzniesieniu górującym nad okolicą. Pierwszy pewny zapis o parafii we wsi Kościelec pochodzi z 1404 r.

Kościelec od początku pozostawał własnością szlachecką. W źródłach pisanych w roku 1407 pojawia się informacja o Paszku – najdawniejszym dotychczas znanym dziedzicu Kościelca. W latach 1415-1422 Kościelec był we władaniu Chocimira z Krzętowa, wojewody sieradzkiego. W wyniku kolejnych zmian właścicieli trafiał w ręce rodów: Pogórskich h. Leliwa (w połowie XV wieku), Bełkackich ( lub Bełchackich - do schyłku wieku XVI), Koniecpolskich (w latach 1596-1688). W późniejszych stuleciach dobra kościeleckie były własnością m.in. rodu Szembeków, Borzęckich, a także Petroneli z Fihauserów, barona Mikołaja de Verny-Géraud, jak również rodu Ostrowskich h. Rawicz, Wodzickich i wreszcie Starzeńskich (do wybuchu II wojny światowej).

Na przełomie XVIII i XIX w. w Kościelcu wzniesiono parterowy, klasycystyczny dwór, obok którego na zboczu opadającym ku dolinie potoku Chechło powstał romantyczny, krajobrazowy park. Od strony wschodniej znajdował się zespół gospodarczy, z którego zachował się drewniany spichlerz z 1798 r. (przeniesiony do skansenu w Wygiełzowie). Dwór w 1886 r. został przebudowany przez ówczesnego właściciela Antoniego Wodzickiego według projektu architekta krakowskiego Tadeusza Stryjeńskiego na piętrowy neobarokowy pałac. Jego ostatnimi właścicielami była rodzina Starzeńskich. W styczniu 1940 r. pałac spłonął i systematycznie popadał w ruinę, ostatecznie ulegając rozbiórce, jego resztki przetrwały do połowy lat 80-tych XX w.

W parku dworskim, poniżej ruin pałacu, znajdował się cmentarz żołnierzy radzieckich, którzy polegli w czasie walk o Chrzanów 25 stycznia 1945 r. Ich ciała zostały ekshumowane z całego terenu Ziemi Chrzanowskiej i w 1948 rok pochowane we wspólnym grobie wojennym w Kościelcu (w mogile znalazły się szczątki 1340 żołnierzy). W 1978 roku na tym miejscu powstał betonowy pomnik, który pozostawał jednak zaniedbany, był sukcesywnie dewastowany i nie przypominał miejsca pochówku. Po wielu latach uzgodnień i przygotowań w 2018 roku zakończyła się ekshumacja szczątków poległych i zostały one złożone w nowej mogile na cmentarzu komunalnym w Chrzanowie a zniszczony pomnik ostatecznie rozebrano. Nastąpiła również rewitalizacja parku pałacowego – w 2018 roku odnowiono mury od ul. Dworskiej i figurę Najświętszego Serca Pana Jezusa a w 2021 r. zakończyły się prace przy wykonaniu alejek i oświetlenia.

Pod koniec XIX w. wieś Kościelec zamieszkiwało ok. 680 mieszkańców, katolików. Pracowali oni przede wszystkim uprawiając piaszczystą glebę, we dworze a później w zakładach ceramicznych Stella produkujących szamotkę. W takich warunkach historycznych 4 marca 1884 r., w domu pod numerem 77 znajdującym się ok. 1 km od kościoła, urodził się Jan Oprządek, późniejszy franciszkanin, który przyjął imię zakonne Marcin i zginął śmiercią męczeńską 18 maja 1942 roku w hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Dachau. Został beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999 r. w gronie 108 męczenników II wojny światowej. Kościelec należy więc do nie tak licznego grona polskich miejscowości, z których pochodzą święci i błogosławieni.

W 1925 r. Kościelec będący do tej pory samodzielną wsią został włączony administracyjnie w granice miasta Chrzanowa. W latach 70-tych XX wieku na okolicznych polach zaczęto budować duże osiedle mieszkaniowe, nazwane Osiedlem Młodości. Bloki, które tam stawiano powstawały głównie na tzw.” księżych polach” należących do Kurii Metropolitalnej w Krakowie, a zarządzanych przez proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela, wykupionych wcześniej przez miasto Chrzanów. Budowę większości obiektów ukończono do 1989 roku. Dzięki temu parafii przybyło ponad 10 tysięcy dodatkowych wiernych. Parafia była bardzo duża, a mały kościół nie był w stanie jej obsłużyć. Z tych względów zapoczątkowano w 1990 roku budowę nowego kościoła a w 1995 roku erygowano nową parafię p.w. Świętej Rodziny.

Wykorzystano:
Chrzanów: studia z dziejów miasta i regionu t.1, Chrzanów 1998.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, Warszawa 1890.
Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze Ziemi Chrzanowskiej. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej z okazji 50-lecia Muzeum w Chrzanowie, Bogusław Krasnowolski, Pałac w Kościelcu.
Maciej Berniak, Historia parafii i kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Chrzanowie-Kościelcu, 2021
Bogdan Brzuszek OFM, Błogosławiony brat Marcin Oprządek, Włocławiek 2001.